اسفناج یکی از مهمترین سبزیهای برگی خانواده چغندریان می باشد. این گیاه بومی ایران بوده و از نظر ارزش غذایی اهمیت ویژه دارد. در این تحقیق عناصر معدنی (مانند پتاسیم، کلسیم، منیزیم، فسفر، آهن، مس، روی)، پروتئین، فیبر کل، چربی کل، اگزالیک اسید، ترکیبات فنلی و اسیدهای چرب هفت رقم اسفناج ایرانی (اراک، خرم آباد، شیروان، بجنورد، کرج، ورامین و لاهیجان) تجزیه و مقایسه شد. نتایج نشان داد که رقم اراک دارای بیشترین مقدار پتاسیم، کلسیم و مس، رقم لاهیجان دارای بیشترین مقدار منیزیم و پروتئین، رقم ورامین دارای بیشترین مقدار فسفر، روی، فیبر و چربی، رقم خرم آباد دارای بیشترین مقدار آهن بود. کمترین مقدار اگزالیک اسید در رقمهای کرج و لاهیجان اندازه گیری شد (53.8 میلی گرم در 100 گرم وزن تر). ترکیبات فنولی رقمهای مورد مطالعه تفاوت معناداری داشتند و بیشترین ترکیبات فنلی مربوط به رقم شیروان بود (110 میلی گرم تانیک اسید بر گرم وزن خشک). بیشترین درصد لینولنیک اسید (w3) مربوط به رقم اراک و بیشترین درصد لینولئیک اسید (w6) متعلق به رقم لاهیجان بود. بنابراین اسفناجهای ایرانی دارای مقدار قابل توجهی عناصر معدنی از جمله پتاسیم، فسفر، آهن، مس، روی، فیبر، پروتئین، ترکیبات فنولی و اسیدهای چرب ضروری (لینولنیک (w3) و لینولئیک (w6)) هستند که باید در برنامه های غذایی استفاده شوند.

شوری خاک می تواند سبب ایجاد عدم توازن بین عناصر غذایی در گیاهان شود. افزودن برخی عناصر غذایی به خاک های شور می تواند تا حدودی از اثرهای منفی شوری بر رشد و عملکرد گیاهان کم کند. به منظور بررسی اثر شوری و فسفر بر رشد و ترکیب شیمیایی دو رقم اسفناج (خاردار و ویروفلی اصلاح شده)، یک تحقیق گلخانه ای به صورت فاکتوریل 2×3×2 در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل سه سطح شوری (0.6، 3.8 و 8 دسی زیمنس بر متر از منبع کلرید سدیم) و دو سطح فسفر (40 و 80 میلی گرم در کیلوگرم خاک از منبع منوکلسیم فسفات) بود. نتایج نشان داد که غلظت و جذب کل سدیم، کلر و منیزیم در رقم خاردار بیشتر از رقم ویروفلی، اما غلظت و جذب کل نیتروژن، پتاسیم، آهن، منگنز، روی و مس کمتر از ویروفلی بود. غلظت و جذب کل فسفر و کلسیم در دو رقم اسفناج مشابه بود. کاربرد 80 میلی گرم فسفر، وزن خشک رقم خاردار را افزایش داد، اما بر وزن خشک رقم ویروفلی تاثیر معنی دار نداشت. در رقم خاردار، جذب کل نیتروژن، فسفر، کلسیم، منیزیم، روی، مس، سدیم و کلر و در رقم ویروفلی جذب کل فسفر و مس با کاربرد فسفر افزایش معنی دار یافت. تیمار فسفر، جذب کل نیتروژن، کلسیم، منیزیم، سدیم و کلر را در رقم ویروفلی کاهش معنی دار داد. کاربرد کلرید سدیم (شوری) سبب افزایش معنی دار وزن تر هر دو رقم و وزن خشک رقم ویروفلی گردید. جذب کل نیتروژن در رقم خاردار تحت تاثیر تیمار شوری کاهش اما در رقم ویروفلی افزایش معنی دار پیدا کرد. شوری در هر دو رقم، جذب کل کلسیم و منیزیم را کاهش اما جذب کل روی، سدیم و کلر را افزایش معنی دار داد. جذب کل مس در رقم ویروفلی، در حضور شوری، افزایش معنی دار یافت. بنابراین پاسخ های دو رقم اسفناج به شوری و کاربرد فسفر متفاوت بود. اما به طور کلی، ارقام خاردار و ویروفلی را به دلیل بهبود رشدشان با کاربرد کلرید سدیم می توان در گروه گیاهان نسبتا مقاوم به شوری قرار داد.

سابقه و هدف: شوری بیش از حد خاک باعث کاهش تولید محصولات کشاورزی از جمله سبزی ها می شود که به ویژه بخش های رویشی آن ها حساس هستند. آستانه شوری بیشتر سبزی ها کم است (بین 1 تا 5/2 دسی زیمنس بر متر) و تحمل به شوری آن ها هنگامی که از آب شور برای آبیاری استفاده می شود، کاهش می یابد. انتخاب رقم مناسب برای مناطقی با شوری بالا از نخستین راهکارهای مدیریتی برای تولید محصولاتی با کیفیت و کمیت بالا می باشد. اسفناج از نظر تحمل به شوری در گروه گیاهان نسبتا حساس قرار دارد هرچند بین ارقام مختلف تفاوت هایی وجود دارد. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف بررسی شاخص های رشدی و فتوسنتزی دو رقم اسفناج، تحت تنش شوری و مشخص کردن رقم مقاوم تر به شوری و مناسب کشت در مناطق شور طراحی و اجرا شد. مواد و روش ها: این پژوهش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ولیعصر رفسنجان در سال زراعی 1397 انجام گرفت که فاکتورها شامل تنش شوری (در چهار سطح 0، 10، 20، 30 میلی مول) و رقم (شامل دو رقم هیبرید ایتالیایی "ناریتا" و رقم ایرانی "برگ پهن ورامین") بود. پس از گذشت 45 روز از اعمال تیمارهای شوری برداشت صورت گرفت و پارامترهای مورد نظر اندازه گیری شد. صفاتی مانند وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، سطح برگ، تعداد برگ، رنگیزه های فتوسنتزی (کلروفیل a, b)، کلروفیل کل، شاخص سبزینگی، کاروتنوئید، نرخ فتوسنتز، نرخ تعرق، هدایت روزنه ای، نسبت فلورسانس متغیر به فلورسانس حداکثر (Fv/Fm) و شاخص کارآیی دستگاه فتوسنتزی (PI) مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان داد که شاخص های رشدی هر دو رقم اسفناج نظیر تعداد برگ، سطح برگ وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، وزن تر اندام هوایی و وزن خشک اندام هوایی در شرایط تنش شوری کاهش یافت. با افزایش سطوح تنش، سطح برگ هر دو رقم کاهش یافت اما سطح برگ رقم ایرانی در مقایسه با رقم هیبرید بیشتر بود. نتایج همچنین نشان داد که مقدار رنگیزه های فتوسنتزی رقم ایرانی در مقایسه با رقم هیبرید در شرایط شوری بیشتر بود. به طور کلی مقدار کلروفیل کل در شرایط تنش شوری کاهش یافت اما مقدار کلروفیل a و کلروفیل کل در رقم ایرانی بیشتر بود. شاخص های فتوسنتزی نظیر نرخ فتوسنتز، هدایت روزنه ای، نرخ تعرق و نیز شاخص فلورسانس کلروفیل در شرایط تنش شوری کاهش یافت که این کاهش در دو رقم ایرانی و هیبرید متفاوت بود و کاهش بیشتر این پارامترها در شرایط تنش در رقم ایرانی کمتر از رقم هیبرید بود. نتیجه گیری: شاخص های رشدی نظیر سطح برگ، تعداد برگ، وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، وزن تر اندام هوایی و وزن خشک اندام هوایی دو رقم اسفناج در شرایط شوری کاهش یافت. مقدار رنگیزه های فتوسنتزی رقم ایرانی در مقایسه با رقم هیبرید بیشتر بود و در هر دو رقم تحت تنش شوری کاهش یافت. شاخص های فتوسنتزی نیز در شرایط تنش شوری کاهش یافت هرچند تغییرات شاخص های فتوسنتزی در هر دو رقم به طور تقریبی یکسان بود اما مقدار این شاخص ها در رقم ایرانی بیشتر بود. به طور کلی تنش شوری باعث کاهش پارامترهای رشدی و فتوسنتزی هر دو رقم ایرانی و هیبرید اسفناج شد اما کاهش خصوصیات رشدی در رقم "برگ پهن ورامین" کمتر از رقم هیبرید بود. بنابراین به نظر می رسد رقم ایرانی نسبت به رقم هیبرید به تنش شوری متحمل تر باشد که این تفاوت ارقام به تنش شوری را می توان به ماهیت ژنتیکی آن ها نسبت داد.

اسفناج یکی از مهمترین سبزیجات برگی می باشد که بصورت تازه خوری و فرآوری شده مصرف می شود. به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت پاییزه و روش کاشت بر عملکرد و اجزا عملکرد اسفناج رقم ورامین 88، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در دو سال زراعی 86-1385 و 87-1386 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ورامین اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل تاریخ کاشت در سه سطح: 15شهریور، اول و 15 مهر به عنوان کرت های اصلی و روش کاشت در سه سطح: کرتی، وسط پشته 60 سانتی متری و در دو طرف پشته 60 سانتی متری به عنوان کرت های فرعی بودند. عملکرد، طول برگ، عرض برگ، طول دمبرگ، تعداد برگ و وزن ده بوته اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بین تاریخ های مختلف کاشت از نظر عملکرد و اجزا عملکرد تفاوت معنی داری وجود داشت بطوریکه عملکرد با تاخیر در کاشت و در محدوده زمانی یکسان از کاشت تا برداشت (45 روز) روند کاهشی داشت. از میان روش های کاشت نیز بیشترین تولید به روش کاشت دو طرف پشته تعلق داشت. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق تاریخ کشت15 شهریور و روش کاشت در دو طرف پشته 60 سانتی متری برای رقم اسفناج ورامین 88 در منطقه ورامین و مناطق مشابه تعیین شد.

قلیاییت اثرات مخربی بر تولید گیاهان دارد. با توجه به بالا رفتن قلیاییت خاک و آب در بسیاری از زمین های کشاورزی ایران، در این آزمایش اثر تنش قلیاییت بر شاخص های رشدی، فیزیولوژیکی و فتوسنتزی در دو رقم اسفناج ˈ برگ پهن ورامینˈ و هیبرید ناریتاˈ مورد بررسی قرار گرفت. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار در سال 1397 در مزرعه دانشگاه ولیعصر رفسنجان انجام گرفت. فاکتورها شامل تنش قلیاییت در چهار سطح (صفر، 10، 20، 30 میلی مولار بی کربنات سدیم) و رقم در دو سطح بود. نتایج نشان داد که تنش قلیاییت باعث کاهش پارامترهای رشدی (وزن تر و خشک اندام هوایی، وزن خشک ریشه، تعداد برگ و سطح برگ) در هر دو رقم شد اما کاهش وزن خشک اندام هوایی و سطح برگ تحت تنش 30 میلی مولار بی کربنات سدیم در رقم هیبرید بیشتر از رقم ایرانی بود. بی کربنات سدیم همچنین باعث کاهش رنگیزه ها، کلروفیل کل، شاخص سبزینگی، شاخص PI و شاخص Fv/Fm شد و در سطح 30 میلی مولار بی کربنات کاهش 30 درصدی نرخ فتوسنتز نسبت به گیاهان شاهد مشاهده شد. با افزایش شدت تنش، محتوای آب نسبی برگ کاهش و میزان نشت یونی و پرولین برگ افزایش یافت. در رقم ایرانی تا سطح 20 میلی مولار افزایش چندانی در مقدار سدیم برگ مشاهده نشد. در هر دو رقم با افزایش سطوح تنش خصوصیات رشدی و فتوسنتزی گیاهان کاسته شد. رقم برگ پهن ورامین از نظر صفات ارزیابی شده در سطوح پایین بی کربنات (10 و 20 میلی مولار) تحمل بیشتری نسبت به رقم هیبرید داشت. به طور کلی رقم برگ پهن ورامین از نظر پارامترهای رشدی، فیزیولوژیکی و فتوسنتزی برای کشت و کار در شرایط قلیایی نسبت به رقم هیبرید مناسب تر است.

ملاتونین مولکولی بسیار حفاظت شده است که منحصر به قلمرو حیوانی نبوده و حضور آن در گیاهان توسط بررسی های زیادی تایید شده است. ملاتونین در برخی گیاهان حساس به طول روز موجب تاخیر در زمان گلدهی می شود. ورود اسفناج به فاز زایشی موجب کاهش ارزش آن به عنوان یک فراورده کشاورزی می گردد. بنابراین، این آزمایش به منظور بررسی اثر ملاتونین بر برخی ویژگی های رشدی و گلدهی اسفناج، در قالب طرح به طورکامل تصادفی با هشت تیمار در 12 تکرار اجرا شد. تیمارها شامل کاربرد خیساندن بذر و محلول پاشی برگ در غلظت های صفر، 25، 50 و 100 میلی گرم در لیتر بود. نتیجه های مقایسه میانگین ها نشان داد که تیمار خیساندن بذر با 100 میلی گرم در لیتر ملاتونین به ترتیب موجب افزایش 14/7، 8/21، 22، 86/29، 78/64 و 97 درصدی در سطح برگ، وزن تر و خشک اندام هوایی، تعداد ریشه های جانبی، محتوی کلروفیل و مقدار ملاتونین درون زای گیاهان اسفناج نسبت به تیمار شاهد شد. تیمار ملاتونین گلدهی اسفناج را به تاخیر انداخت به طوری که تیمار خیساندن بذر با 100 میلی گرم در لیتر ملاتونین موجب شد گیاهان از نظر زمان گلدهی با تعداد روز بیشتر و هم چنین از نظر سن فیزیولوژیکی با تعداد برگ های بیشتری به گل روند. این تأخیر در گلدهی با بررسی مریستم ها در مرحله دو تا سه برگی در سطح میکروسکوپی نیز تایید شد. بر اساس نتیجه ها، ملاتونین با تقویت رشد رویشی گیاه اسفناج، باعث باقی ماندن گیاه در فاز رویشی شده و انتقال به فاز زایشی را به تاخیر انداخته است.

در این پژوهش بهینه­سازی دو فاکتور موثر بر تولید سبزی برگی اسفناج، کود نیتروژن و فاصله بوته روی ردیف کاشت براساس اهداف چهار سناریوی اقتصادی، سلامت غذایی ، بازارپسندی و حد مطلوب تولید اسفناج رقم "Harrier" با کمک تکنیک آماری سطح پاسخ انجام گرفت. متغیرهای مستقل شامل فاصله بوته روی ردیف کاشت (7، 11 و 15 سانتی متر) و سطوح کود نیتروژنی (صفر، 200 و 400 کیلوگرم اوره بر هکتار) در قالب طرح مرکب مرکزی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تهران بررسی­شدند. صفات وزن تر برگ، زیست توده، شاخص سطح برگ، کارایی مصرف نیتروژن، غلظت نیترات و کلروفیل کل به عنوان متغیرهای وابسته مورد مطالعه قرارگرفتند. برازش دادها با معادله چند جمله­ای درجه دو و بهینه سازی پاسخ­ها با نرم افزار Mnitab16 انجام شد. نتایج نشان داد افزایش فاصله بوته روی ردیف تنها بر محتوای کلروفیل اثر مثبت گذاشت. سطوح بالای کود نیتروژن بر تمام متغیرهای وابسته مورد مطالعه، بجز کارایی مصرف نیتروژن، اثر افزایشی داشت. ترکیب بهینه تیمارهای متغیر مستقل و شاخص مطلوبیت برای هریک از سناریوهای اقتصادی، سلامت غذایی، بازارپسندی و حد مطلوب به ترتیب برای فاصله بوته روی ردیف 7، 48/7، 24/7 و 7 سانتی متر، کود نیتروژن 9/189، 6/60، 9/189 و 5/149 کیلوگرم بر هکتار و شاخص مطلوبیت 97/0، 77/0، 89/0 و 82/0 به دست آمد. بر اساس نتایج شاخص مطلوبیت، مدل سناریوی اقتصادی را در مقایسه با سناریوهای دیگر در تعیین بهینه منابع متغیر مستقل با توان بالاتری شبیه سازی می­کند.

به منظور بررسی تاثیر رقم نخودفرنگی و نسبت های کشت مخلوط جایگزینی و افزایشی بر عملکرد و شاخص های رقابت نخودفرنگی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 96-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبدکاووس اجرا شد. فاکتورهای آزمایش، نسبت های کشت مخلوط در نه سطح شامل کشت خالص نخودفرنگی، کشت خالص اسفناج، کشت مخلوط سری جایگزین 33، 50 و 67 درصد اسفناج به جای نخودفرنگی و کشت مخلوط سری افزایشی 33، 50، 67 و 100 درصد اسفناج به نخودفرنگی و ارقام نخودفرنگی شمشیری و پفکی بودند. عملکرد کل در تیمارهای کشت مخلوط سری افزایشی بیش از تیمارهای کشت مخلوط سری جایگزین و کشت خالص نخودفرنگی و اسفناج بود. نسبت برابری زمین و ضریب نسبی تراکم در تیمارهای کشت مخلوط سری افزایشی بیش از تیمارهای کشت مخلوط سری جایگزین بود. این نسبت در همه تیمارهای کشت مخلوط بیش از یک بود. بیش ترین نسبت برابری زمین برابر 333/1 به تیمار کشت مخلوط سری افزایشی 100 درصد نخودفرنگی+ 100 درصد اسفناج تعلق داشت. در تیمارهای کشت مخلوط سری جایگزین، نخودفرنگی گیاه غالب و در تیمارهای کشت مخلوط سری افزایشی اسفناج گیاه غالب بود. در هیچ کدام از تیمارهای کشت مخلوط کاهش عملکرد واقعی مشاهده نشد. بیش ترین شاخص بهره وری سیستم مربوط به تیمار سری افزایشی 100 درصد نخودفرنگی+ 100 درصد اسفناج با 3045 بود. درمجموع، نسبت برابری زمین بالای یک و مثبت بودن شاخص بهره وری سیستم بیان گر سودمندبودن کشت مخلوط نخودفرنگی و اسفناج به ویژه سری افزایشی 100 درصد نخودفرنگی+ 100 درصد اسفناج بود.

0